Mahkeme tarafından hükmedilen nafaka, alacaklı taraf için bir hak, borçlu taraf için ise yasal bir yükümlülüktür. Ancak ne yazık ki, uygulamada nafaka borcunun zamanında ve düzenli olarak ödenmediği durumlarla sıkça karşılaşılmaktadır. Nafaka borcunu ödememek, sadece bir borcu ifa etmemek değil, aynı zamanda kanunun emrine karşı gelmektir ve ciddi hukuki yaptırımları bulunmaktadır. Bu makalede, nafaka ödenmediğinde alacaklı tarafın başvurabileceği yasal yolları, icra takibi sürecini ve en etkili yaptırım olan tazyik hapsini tüm detaylarıyla açıklayacağız.
Adım 1: İcra Takibi Başlatma
Nafaka alacağı, mahkeme kararına dayandığı için “ilamlı” bir alacaktır. Nafaka alacaklısı, elindeki mahkeme kararıyla birlikte herhangi bir icra dairesine başvurarak ilamlı icra takibi başlatabilir. Bu takip için borçlunun yerleşim yerindeki icra dairesine gitme zorunluluğu yoktur.
İcra Emri Gönderilmesi: İcra müdürlüğü, borçluya bir “icra emri” gönderir. Bu emirde, borçlunun 7 gün içinde belirtilen nafaka borcunu (birikmiş nafakalar ve işleyen faiz dahil) ödemesi, aksi takdirde yasal yollara başvurulacağı ihtar edilir. Borçlunun bu emre itiraz hakkı yoktur, çünkü alacak bir mahkeme kararına dayanmaktadır.
Adım 2: Haciz İşlemleri
Borçlu, 7 günlük süre içinde ödeme yapmazsa, alacaklı taraf haciz işlemlerini başlatabilir.
Maaş Haczi: En etkili ve yaygın yöntemdir. Borçlunun çalıştığı iş yerine bir haciz müzekkeresi gönderilir. İşveren, borçlunun net maaşının en az dörtte birini (%25) keserek icra dairesinin hesabına yatırmakla yükümlüdür. Nafaka alacakları öncelikli alacak olduğu için, borçlunun başka borçları olsa bile nafaka kesintisi önceliklidir.
Banka Hesaplarına Haciz: Borçlunun banka hesaplarındaki paralara elektronik olarak (e-haciz) bloke konulabilir. Emekli maaşına da, borçlunun muvafakati (izni) olmasa dahi haciz konulabilir.
Mal Varlığına Haciz: Borçlunun üzerine kayıtlı araç, ev, arsa gibi taşınır ve taşınmaz mallarına haciz konulabilir. Bu mallar, icra kanalıyla satılarak nafaka alacağı tahsil edilebilir.
Adım 3: Tazyik (Zorlama) Hapsi İçin Şikayet
Nafaka borcunu ödememenin en caydırıcı yaptırımı tazyik hapsidir. Tazyik hapsi, bir suç karşılığı verilen bir ceza değil, borçluyu ödemeye zorlamayı amaçlayan bir “disiplin hapsi”dir.
Şikayet Süreci: İcra takibine rağmen nafakasını alamayan alacaklı, yetkili İcra Ceza Mahkemesi’ne şikayette bulunur. Şikayet, ödenmeyen aya ait nafakanın muaccel olmasından (vadesinin gelmesinden) itibaren 3 ay içinde yapılmalıdır. Bu süre hak düşürücü bir süredir.
Mahkeme Aşaması: İcra Ceza Mahkemesi, duruşma açarak tarafları dinler. Borçlunun nafaka borcunu ödemediği tespit edilirse, 3 aya kadar tazyik hapsi ile cezalandırılmasına karar verilir. Bu hapis cezası ertelenemez, paraya çevrilemez ve adli sicil kaydına (sabıka kaydına) işlemez.
Tazyik Hapsinin Uygulanması:
- Borçlu, hapis kararının çıktığı andan itibaren borcunu öderse, hapis cezası düşer.
- Hapse girdikten sonra borcunu öderse, derhal tahliye edilir.
- Hapis cezasını çekmesi, nafaka borcunu ortadan kaldırmaz. Borç, faiziyle birlikte devam eder.
- Her ödenmeyen nafaka ayı için yeniden şikayette bulunulabilir ve yeniden tazyik hapsi kararı alınabilir.
Nafaka Borçlusunun Savunmaları
Nafaka borçlusu, tazyik hapsi yargılaması sırasında bazı savunmalarda bulunabilir. “Param yok, ödeyemiyorum” demek, genellikle tazyik hapsini engellemez. Ancak borçlu, ödeme gücünü tamamen kaybettiğini (ağır hastalık, iş kazası, iflas vb. nedenlerle) ispatlarsa, hapis cezası verilmeyebilir. Mahkeme, borçlunun gerçekten ödeme gücü olup olmadığını titizlikle araştırır.
Sonuç ve Öneriler
Nafaka, özellikle çocuklar ve ekonomik gücü olmayan eşler için hayati bir destektir. Bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi, kanun tarafından ciddi yaptırımlara bağlanmıştır. Nafaka alacağı olan bir kişi, alacağını tahsil edemediğinde sessiz kalmamalı ve derhal yasal yollara başvurmalıdır.
İcra takibi ve özellikle tazyik hapsi, borçlular üzerinde oldukça etkili ve caydırıcı yöntemlerdir. Bu süreçlerin doğru ve zamanında işletilmesi, alacağın tahsil edilme olasılığını büyük ölçüde artırır. Nafaka ve icra hukuku teknik detaylar içerdiğinden, bu süreçte bir avukattan yardım almak, hak kayıplarını önlemek ve en hızlı sonuca ulaşmak için en doğru yoldur.