Ekonomik şiddet, son yıllarda daha çok konuşulan ve farkındalığı artan bir şiddet türüdür. Fiziksel şiddet kadar görünür olmasa da, etkileri bir o kadar yıkıcı olabilir. Eşin ekonomik özgürlüğünün kısıtlanması, maddi baskı altına alınması, temel ihtiyaçlarının karşılanmaması gibi davranışlar ekonomik şiddet kapsamındadır. Peki, ekonomik şiddet tek başına boşanma sebebi olabilir mi? Bu makalede, ekonomik şiddetin hukuki boyutunu ve boşanma davalarındaki yerini detaylı olarak inceleyeceğiz.
Ekonomik Şiddet Nedir?
Ekonomik şiddet, bir kişinin ekonomik kaynaklarını ve özgürlüğünü kontrol ederek ona baskı uygulamaktır. Evlilikte ekonomik şiddet, eşin maddi olarak bağımlı hale getirilmesi, ekonomik kararlardan dışlanması, parasının elinden alınması şeklinde ortaya çıkar.
Ekonomik şiddetin çeşitli biçimleri vardır. Para vermemek veya kısıtlı para vermek, eşin çalışmasına engel olmak, kazancına el koymak, kredi kartlarını elinden almak, banka hesaplarına erişimini engellemek, miras haklarını gasp etmek, borçlandırmak gibi davranışlar ekonomik şiddettir.
Temel ihtiyaçları karşılamamak da ekonomik şiddettir. Yemek, giysi, sağlık, barınma gibi temel ihtiyaçlar için para vermemek, faturalarıödemememek, eve market alışverişi yapmamak bu kapsamdadır. Özellikle çalışmayan ve geliri olmayan eşe karşı bu davranışlar ağır ekonomik şiddet oluşturur.
Ekonomik şiddet sadece para vermemekle sınırlı değildir. Eşin ekonomik kararlardan dışlanması, mal varlığı hakkında bilgi verilmemesi, ortak malların tek taraflı satılması, eşin adına rızası olmadan borçlanılması da ekonomik şiddettir.
Türk Hukukunda Ekonomik Şiddetin Yeri
Türk Medeni Kanunu’nda “ekonomik şiddet” terimi açıkça yer almaz. Ancak ekonomik şiddet davranışları, farklı boşanma sebepleri kapsamında değerlendirilebilir. TMK 162’deki “pek kötü muamele”, TMK 163’teki “haysiyetsiz hayat sürme”, TMK 166’daki “evlilik birliğinin sarsılması” kapsamında ekonomik şiddet değerlendirilir.
Yargıtay kararlarında ekonomik şiddet, pek kötü muamele olarak kabul edilmektedir. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi bir kararında, “Eşini ekonomik yönden tamamen kendisine bağımlı hale getiren, temel ihtiyaçlarını karşılamayan, harçlık vermeyen kocanın davranışı pek kötü muameledir” demiştir.
Evlilik birliği, eşlerin birlikte yaşama, yardımlaşma ve dayanışma yükümlülüğünü içerir. TMK 185’e göre, eşler birliğin giderlerine güçleri oranında katılırlar. Bu yükümlülüğü yerine getirmemek, evlilik birliğinin temelini sarsar.
6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun, ekonomik şiddeti de şiddet türleri arasında saymıştır. Bu kanun kapsamında ekonomik şiddet mağdurları koruma tedbiri talebinde bulunabilir.
Ekonomik Şiddetin Türleri ve Örnekleri
Çalışmaya engel olma: Eşin çalışmasına izin vermemek, işe gitmesini engellemek, iş yerini arayarak rahatsız etmek, işten ayrılmaya zorlamak ekonomik şiddettir. “Kadının yeri evidir” düşüncesiyle eşin kariyer yapmasına engel olmak bu kapsamdadır.
Gelire el koyma: Eşin maaşına, emekli aylığına, kira gelirine el koymak ekonomik şiddettir. Maaş kartını elinden almak, banka şifrelerini değiştirmek, hesaplarını boşaltmak sık görülen örneklerdir.
Harcama kontrolü: Her harcamanın hesabını sormak, market fişlerini kontrol etmek, küçük harcamalar için bile izin almaya zorlamak ekonomik şiddettir. Eşe kredi kartı vermemek, nakit para vermemek de bu kapsamdadır.
Mülkiyet haklarını ihlal: Eşin mallarını izinsiz satmak, üzerine ipotek koymak, kiralık gelirlerine el koymak ekonomik şiddettir. Miras haklarını engellemek, tapudan adını sildirmek de bu kategoridedir.
Borçlandırma: Eşin adına kredi çekmek, kefil göstermek, kredi kartı borcu yapmak ekonomik şiddettir. Özellikle eşin imzasını taklit ederek yapılan işlemler ağır ihlaldir.
Ekonomik Şiddetin İspatı
Ekonomik şiddetin ispatı için çeşitli deliller kullanılabilir. Banka hesap dökümleriesaslı delillerdir. Paranın çekildiği, transfer edildiği, harcanmadığı hesap hareketlerinden anlaşılır. Maaşın yattığı gün çekilmesi, eşe para verilmediğini gösterir.
Tanık beyanları önemlidir. Komşular, akrabalar, arkadaşlar ekonomik sıkıntıya tanık olabilir. “Markete veresiye alışveriş yaptığını biliyorum”, “Sürekli borç istiyordu”, “Kocası para vermiyordu” gibi tanıklıklar değerlidir.
Mesajlaşmalar ve ses kayıtları delil olabilir. “Para istemekten bıktım”, “Market parası ver”, “Çocuğun ilacını alamıyorum” gibi mesajlar ekonomik şiddeti gösterir. Para tartışmalarının ses kayıtları kullanılabilir.
Fatura ve makbuzlar delil niteliğindedir. Faturaların ödenmediği, elektriğin kesildiği, market borçlarının biriktiği belgelerle gösterilebilir. Kredi kartı ekstreleri, icra takipleri, haciz kararları ekonomik şiddeti belgeler.
İş yeri kayıtları da kullanılabilir. İşten ayrılma dilekçesi, işveren beyanı, SGK kayıtları eşin çalışmasına engel olunduğunu gösterebilir. İş yerini arayan eşin telefon kayıtları delil olabilir.
Ekonomik Şiddetin Hukuki Sonuçları
Ekonomik şiddet, boşanma davasında kusur olarak değerlendirilir. Ekonomik şiddet uygulayan eş kusurlu sayılır. Bu durum nafaka ve tazminat haklarını etkiler. Kusurlu eş yoksulluk nafakası alamaz.
Maddi tazminat talep edilebilir. Ekonomik şiddet nedeniyle uğranan maddi kayıplar (iş kaybı, gelir kaybı, borçlanma) tazminat olarak istenebilir. Çalışmasına engel olunmuşsa, potansiyel gelir kaybı hesaplanabilir.
Manevi tazminat hakkı doğar. Ekonomik şiddet, kişilik haklarına saldırıdır. Yaşanan maddi sıkıntı, aşağılanma, çaresizlik duygusu manevi zarar oluşturur. Yargıtay, ekonomik şiddet mağdurlarına manevi tazminat ödenmesini kabul etmektedir.
Yoksulluk nafakası alma hakkı güçlenir. Ekonomik şiddet mağduru, genellikle ekonomik olarak zayıf durumdadır. Boşanma sonrası yoksulluk nafakası alma hakkı vardır. Ekonomik şiddet uygulayanın ödeme gücü varsa, yüksek nafaka bağlanabilir.
Mal paylaşımında avantaj sağlayabilir. Ekonomik şiddet nedeniyle edinilemeyen mallar, katkı payı hesaplamalarında dikkate alınır. Çalışmasına engel olunan eşin potansiyel katkısı değerlendirilir.
Koruma Tedbirleri
6284 sayılı Kanun kapsamında ekonomik şiddet mağdurları koruma tedbiri talep edebilir. Tedbir nafakası bağlanabilir. Bu nafaka, boşanma davası süresince mağdurun geçimini sağlar.
Mağdurun çalışmasına engel olan eşe, işyerine yaklaşmama tedbiri verilebilir. İş yerini araması, rahatsız etmesi yasaklanır. İhlal durumunda zorlama hapsi uygulanabilir.
Ortak banka hesaplarına bloke konulabilir. Mağdurun parasına el konulmasını önlemek için hesaplar dondurulabilir. Kredi kartları iptal edilebilir veya limit düşürülebilir.
Geçici mali düzenlemeler yapılabilir. Ev kirası, faturalar, çocukların masrafları için ödeme emri verilebilir. Bu tedbirler, boşanma davası sonuçlanana kadar geçerlidir.
Ekonomik Şiddet ve Velayet
Ekonomik şiddet uygulayan ebeveynin velayet hakkı sınırlanabilir. Çocuğun temel ihtiyaçlarını karşılamayan, eğitim ve sağlık giderlerini ödemeyen ebeveyne velayet verilmesi sakıncalıdır.
Ekonomik şiddet, çocukları da etkiler. Temel ihtiyaçların karşılanmaması, çocuğun fiziksel ve ruhsal gelişimini olumsuz etkiler. Bu durum velayet değerlendirmesinde dikkate alınır.
İştirak nafakası konusunda sorumluluk doğar. Ekonomik şiddet uygulayan eş, çocukların tüm masraflarını karşılamakla yükümlü tutulabilir. Nafaka miktarı yüksek belirlenebilir.
Uluslararası Perspektif
İstanbul Sözleşmesi, ekonomik şiddeti de şiddet türleri arasında saymıştır. Türkiye bu sözleşmeyi imzalamış ve iç hukukuna yansıtmıştır. Ekonomik şiddetle mücadele devletin yükümlülüğüdür.
Birleşmiş Milletler, ekonomik şiddeti kadına karşı şiddet biçimi olarak tanımlar. CEDAW Komitesi, devletlerin ekonomik şiddeti önleme yükümlülüğü olduğunu belirtir.
Avrupa ülkelerinde ekonomik şiddet, aile içi şiddet yasalarında açıkça düzenlenmiştir. Fransa, İspanya, İngiltere gibi ülkelerde ekonomik şiddet suç sayılmaktadır.
Sonuç ve Öneriler
Ekonomik şiddet, görünmez ama etkili bir şiddet türüdür. Fiziksel iz bırakmasa da, psikolojik ve sosyal etkileri derindir. Ekonomik şiddet mağdurları, genellikle sessiz kalır ve yardım aramakta zorlanır.
Ekonomik şiddet tek başına boşanma sebebidir. Pek kötü muamele veya evlilik birliğinin sarsılması kapsamında değerlendirilir. Yargıtay kararları bu yöndedir.
Delillerin toplanması önemlidir. Banka kayıtları, faturalar, mesajlar, tanık ifadeleri titizlikle toplanmalıdır. Ekonomik şiddetin ispatı, diğer şiddet türlerine göre daha kolaydır.
Profesyonel destek alınmalıdır. Avukat, ekonomik şiddet delillerini toplar ve haklarınızı korur. Kadın danışma merkezleri, barolar ücretsiz hukuki destek sağlar. Ekonomik şiddete maruz kalıyorsanız, sessiz kalmayın. Haklarınız var ve korunmanız gerekiyor. Ekonomik özgürlük, insan onurunun bir parçasıdır ve kimse sizi bu haktan mahrum edemez.