Boşanma, evliliğin hukuken sona ermesinin yanı sıra, taraflar için birçok kişisel ve idari değişikliği de beraberinde getirir. Bu değişikliklerden biri de kadının soyadıdır. Evlilikle birlikte kocasının soyadını alan veya kendi soyadıyla birlikte kocasının soyadını da kullanan kadın için boşanma sonrası soyadı konusu gündeme gelir. Bu makalede, boşanan kadının soyadı hakkını, bekarlık soyadına dönme sürecini ve eski eşinin soyadını kullanmaya devam etme şartlarını Medeni Kanun ve Anayasa Mahkemesi kararları ışığında detaylı olarak inceleyeceğiz.
Temel Kural: Bekarlık Soyadına Dönüş
Türk Medeni Kanunu’nun 173. maddesinin birinci fıkrası bu konudaki temel kuralı koyar: “Boşanma hâlinde kadın, evlenme ile kazandığı kişisel durumunu korur; ancak, evlenmeden önceki soyadını yeniden alır.” Bu hüküm uyarınca, boşanma kararının kesinleşmesiyle birlikte kadın, herhangi bir talepte bulunmasına gerek kalmaksızın otomatik olarak bekarlık (kızlık) soyadına döner. Nüfus müdürlüğü, kesinleşen boşanma kararını işlerken bu değişikliği doğrudan yapar.
İstisna: Kocasının Soyadını Kullanmaya Devam Etme
Aynı maddenin ikinci fıkrası, bu kurala önemli bir istisna getirir: “Ancak, boşandığı kocasının soyadını kullanmakta menfaati bulunduğunu ve bunun kocaya bir zarar vermeyeceğini ispatlarsa, talebi üzerine hâkim, kocasının soyadını taşımasına izin verebilir.” Bu izni alabilmek için kadının iki temel şartı birlikte kanıtlaması gerekir:
1. Menfaatin Varlığı: Kadının, eski kocasının soyadını kullanmaya devam etmekte kişisel, sosyal veya ekonomik bir menfaatinin (çıkarının) olması gerekir. Yargıtay kararlarında menfaat olarak kabul edilen bazı durumlar şunlardır:
- Mesleki veya Sanatsal Tanınmışlık: Kadın, evlilik soyadıyla mesleki bir kariyer yapmış, tanınmış veya bir marka oluşturmuşsa (örneğin bir yazar, sanatçı, doktor, avukat ise), soyadı değişikliği bu tanınırlığına zarar verebilir.
- Çocuklarla Aynı Soyadını Taşıma İsteği: Özellikle velayeti kendisinde olan çocuklarıyla farklı soyadlarına sahip olmanın yaratacağı sosyal ve psikolojik zorluklar, geçerli bir menfaat olarak kabul edilebilir.
- Ticari İtibar: Kadın, evlilik soyadıyla bir iş kurmuş ve ticari bir itibar kazanmışsa, bu soyadını kullanmaya devam etmekte menfaati olduğu kabul edilir.
2. Kocaya Zarar Vermeme: Kadının soyadını kullanmaya devam etmesinin, eski kocanın kişisel veya sosyal itibarına, ailevi değerlerine veya yeni kuracağı ailesine bir zarar vermeyeceğinin ispatlanması gerekir. Eğer eski koca, kadının bu soyadını kullanarak kendisine zarar verebilecek (örneğin kendisini toplumda küçük düşürecek, borçlandıracak vb.) davranışlarda bulunacağı yönünde makul şüpheler sunarsa, hakim talebi reddedebilir.
Anayasa Mahkemesi Kararı ve Eşitlik İlkesi
Yakın zamanda Anayasa Mahkemesi (AYM), Medeni Kanun’un “kadının boşandığı kocasının soyadını kullanabilmesi için onun rızasını arayan” eski hükmünü ve devamındaki “kocanın bu izni daha sonra geri alabilmesi” kuralını iptal etmiştir. AYM, bu durumun kadın ve erkek arasındaki eşitlik ilkesine aykırı olduğuna karar vermiştir. Mevcut düzenlemede artık kocanın rızası aranmamakta, karar tamamen hakimin takdirine bırakılmaktadır. Hakim, yukarıda belirtilen menfaat ve zarar vermeme koşullarını değerlendirerek bir karar verir.
Dava Süreci Nasıl İşler?
Kocanın soyadını kullanma izni, boşanma davası sırasında veya boşanma kesinleştikten sonra ayrı bir dava açılarak talep edilebilir.
Boşanma Davasıyla Birlikte Talep: Kadın, boşanma dilekçesinde veya yargılama sırasında bu talebini belirtebilir. Hakim, boşanma kararıyla birlikte bu konuda da bir karar verir.
Ayrı Bir Dava İle Talep: Boşanma kesinleştikten sonra, kadın bir yıllık zamanaşımı süresi içinde, eski kocasını davalı göstererek yetkili Aile Mahkemesi’nde “soyadı kullanma izni” davası açabilir.
Her iki durumda da davacı kadın, menfaatinin ne olduğunu ve bu durumun eski kocasına neden zarar vermeyeceğini delilleriyle (tanık, mesleki belgeler, ticari kayıtlar vb.) ispatlamakla yükümlüdür.
İdari İşlemler
Boşanma sonrası soyadı değişikliği kesinleştiğinde, kadının kimlik kartı, pasaport, ehliyet, banka kartları, tapu kayıtları, abonelikler gibi tüm resmi belgelerini yeni soyadına göre güncellemesi gerekir. Bu işlemler, nüfus müdürlüğünden alınacak yeni nüfus kayıt örneği ve boşanma kararı ile ilgili kurumlara başvurularak yapılır.
Sonuç
Boşanan kadının soyadı, kişisel haklar ve toplumsal kimlikle ilgili önemli bir konudur. Temel kural bekarlık soyadına dönmek olsa da, kanun, kadının menfaatleri ve çocukların durumu gibi haklı nedenlerle bu kurala bir istisna getirmiştir. Anayasa Mahkemesi’nin son kararlarıyla daha da eşitlikçi bir hale gelen bu düzenleme çerçevesinde, kadınlar haklarını arayarak ve menfaatlerini ispatlayarak evlilik soyadlarını kullanmaya devam edebilirler. Bu süreçte bir avukattan destek almak, davanın doğru bir şekilde yürütülmesi için faydalı olacaktır.